Abudefduf

Abudefduf

Het geslacht Abudefduf omvat een groep bekende rifbaarzen die vaak te vinden zijn in tropische en subtropische wateren wereldwijd. Deze vissen staan bekend om hun opvallende verticale strepen, die vaak doen denken aan een “sergeant” uniform, vandaar hun populaire Engelse naam “Sergeant Major Juffers”. Hoewel ze in de natuur in grote scholen leven en plankton eten, kunnen ze in aquaria behoorlijk territoriaal worden. Ze zijn robuust en relatief makkelijk te houden, maar hun gedrag vraagt om aandacht bij het samenstellen van een aquarium.

Naam en betekenis

Het geslacht Abudefduf werd voor het eerst wetenschappelijk beschreven in 1775 door de Zweedse natuuronderzoeker Peter Forsskål. Hij beschreef oorspronkelijk de soort Abudefduf saxatilis onder de naam Chaetodon abudefduf, waarna het geslacht later werd vastgesteld.

De naam “Abudefduf” is afgeleid uit het Arabisch. “Abu” betekent “vader van” of “bezitter van”, en “defduf” is een lokale Arabische naam voor een vissoort, mogelijk verwijzend naar de platte lichaamsvorm of de algemene aanwezigheid van deze vissen. De naam kan dus worden vertaald als “vader van de zijkant” of “zijvis”, wat goed past bij hun zijdelings afgeplatte lichaam.

Het geslacht Abudefduf behoort tot de familie Pomacentridae, waartoe ook de rifbaarzen en anemoonvissen behoren.

Kenmerken

Vissen uit het geslacht Abudefduf zijn gemakkelijk te herkennen aan hun opvallende uiterlijk en actieve gedrag. Hieronder vind je de belangrijkste kenmerken:

• Lichaamsvorm: Ze hebben een zijdelings afgeplat, ovaal lichaam. Dit maakt ze wendbaar tussen rotsen en koralen.
• Kleur en patronen: De meeste soorten zijn lichtgekleurd (wit, zilver of geel) met duidelijke, verticale zwarte of donkerblauwe strepen over het lichaam. De bekendste soort, Abudefduf saxatilis (Sergeant Major), heeft vijf zwarte strepen en een gele rug.
• Grootte: De meeste Abudefduf-soorten worden tussen de 10 en 20 centimeter lang, afhankelijk van de soort.
• Vinnen: Ze hebben een stevige rugvin met stekels, wat hen beschermt tegen roofdieren.
• Levensverwachting: In het wild kunnen ze enkele jaren oud worden; in een goed onderhouden aquarium kunnen ze soms nog ouder worden.

Deze kenmerken maken Abudefduf tot opvallende en populaire vissen, zowel in de natuur als in het aquarium.

Herkomst

Abudefduf-soorten komen voor in tropische en subtropische zeeën over de hele wereld. Ze zijn vooral te vinden in:

• Atlantische Oceaan: Langs de kusten van Noord- en Zuid-Amerika, het Caribisch gebied, en West-Afrika.
• Indische Oceaan: Rond de oostkust van Afrika, de Rode Zee, de Malediven en India.
• Stille Oceaan: Van Oost-Afrika tot aan de eilanden in de Grote Oceaan, Zuidoost-Azië, Australië en zelfs tot aan Hawaï.

Ze leven meestal in ondiepe kustwateren, bij koraalriffen, rotsachtige kusten, havens en soms zelfs bij wrakken. Je vindt ze vaak in de branding, waar het water helder en zuurstofrijk is. Jonge vissen blijven vaak dicht bij de kust, terwijl volwassen exemplaren soms verder het rif opzoeken.

Gedrag

Abudefduf-soorten staan bekend om hun actieve en soms brutale gedrag, zowel in het wild als in het aquarium. Hieronder de belangrijkste gedragskenmerken:

• Schoolvorming: In de natuur leven ze vaak in grote scholen, vooral als ze jong zijn. Dit biedt bescherming tegen roofdieren en vergemakkelijkt het zoeken naar voedsel.
• Territorialiteit: Volwassen vissen, vooral tijdens het broedseizoen, kunnen erg territoriaal zijn. Ze verdedigen hun nest of favoriete plek fel tegen indringers, ook tegen grotere vissen.
• Voedselzoekend gedrag: Ze zijn alleseters (omnivoren) en zoeken actief naar voedsel. Ze eten plankton, kleine kreeftachtigen, algen en soms zelfs kleine vissen of eieren van andere soorten.
• Zwemgedrag: Abudefduf zijn snelle zwemmers en houden van stroming. Ze zijn vaak te zien in de bovenste waterlagen, waar ze alert en nieuwsgierig rondzwemmen.
• Interactie met mensen: In toeristische gebieden zijn ze soms zo gewend aan snorkelaars en duikers dat ze dichtbij komen, vooral als er gevoerd wordt.

In het aquarium kunnen ze levendig en interessant zijn om naar te kijken, maar hun territoriale gedrag vraagt om een doordachte samenstelling van de vissen.

Kweekaquarium en Conditioneren

Het kweken van Abudefduf-soorten in een aquarium is mogelijk, maar vraagt om een zorgvuldige aanpak. Hieronder vind je de belangrijkste aandachtspunten:

Kweek in een gewoon aquarium of speciaal kweekaquarium?

• Gewoon aquarium: In sommige gevallen lukt het om Abudefduf te laten kweken in een goed ingericht gezelschapsaquarium, vooral als er voldoende ruimte en schuilplaatsen zijn. Toch is de kans op succesvolle kweek groter in een speciaal kweekaquarium.
• Speciaal kweekaquarium: Voor de beste resultaten wordt vaak een apart kweekaquarium gebruikt. Dit voorkomt dat andere vissen de eitjes of larven opeten en maakt het makkelijker om de waterkwaliteit te controleren.

Specificaties van het kweekaquarium

• Grootte: Een kweekaquarium van minimaal 100 tot 150 liter is aan te raden voor een paartje of een kleine kweekgroep.
• Waterkwaliteit:
  • Temperatuur: 24-27°C
  • Zoutgehalte: 1.023-1.025 SG
  • pH: 8.1-8.4
  • Ammoniak en nitriet: 0 mg/l
  • Nitraat: zo laag mogelijk, liefst onder 20 mg/l
• Verlichting: Matig tot fel licht, liefst met een dag-nacht ritme. Dit bootst de natuurlijke omstandigheden na en stimuleert het broedgedrag.
• Filter: Gebruik een sponsfilter of een andere zachte filter die geen larven opzuigt. Een goede watercirculatie is belangrijk, maar voorkom te sterke stroming.

Conditioneren van de ouderdieren

• Voer: Om de vissen in topconditie te brengen voor de kweek, geef je een gevarieerd dieet van diepvriesvoer (zoals mysis, artemia en krill), levend voer (zoals watervlooien of artemia-naupliën) en hoogwaardig droogvoer. Dit zorgt voor voldoende eiwitten en vetten, wat belangrijk is voor de aanmaak van eitjes.
• Scheiden van man en vrouw: In de meeste gevallen worden man en vrouw niet apart gehouden, omdat het paargedrag juist gestimuleerd wordt door hun aanwezigheid bij elkaar. Soms kan het helpen om ze kort te scheiden en daarna weer samen te zetten, om het broedgedrag te stimuleren.
• Kweekgroep: Als je met een groep kweekt, is een verhouding van één man op twee tot drie vrouwen ideaal. Dit voorkomt dat één vrouwtje te veel wordt opgejaagd en vergroot de kans op succesvolle kweek.

Door deze stappen te volgen, vergroot je de kans op een succesvolle kweek van Abudefduf-soorten in het aquarium.

Voortplanting

De voortplanting van Abudefduf-soorten verloopt op een interessante en herkenbare manier, die goed te volgen is in het aquarium.

• Balts en paarvorming: Het mannetje kiest een geschikte plek op een harde ondergrond, zoals een steen of een stuk glas, en maakt deze grondig schoon. Hij probeert vervolgens met opvallend zwemgedrag en felle kleuren een vrouwtje te lokken.
• Eiafzetting: Het vrouwtje zet haar eitjes af op de door het mannetje gekozen plek. Dit kunnen er honderden tot duizenden zijn, afhankelijk van de soort en de conditie van het vrouwtje.
• Bevruchting en broedzorg: Direct na het afzetten bevrucht het mannetje de eitjes. Daarna bewaakt en verzorgt hij het legsel. Hij ventileert de eitjes met zijn vinnen om ze van zuurstof te voorzien en verwijdert onbevruchte of beschimmelde eitjes.
• Uitkomen van de larven: Afhankelijk van de temperatuur komen de eitjes na 3 tot 7 dagen uit. De larven zijn erg klein en planktonisch; ze zweven in het water en moeten gevoerd worden met zeer fijn levend voer, zoals rotiferen of pas uitgekomen artemia-naupliën.
• Opfok van de jongen: De opkweek van de larven is het lastigste deel. Ze zijn gevoelig voor slechte waterkwaliteit en hebben continu klein, levend voer nodig. Een aparte kweekbak met zacht filter en goede waterwaarden vergroot de overlevingskans.

Met geduld en de juiste voorbereiding is het mogelijk om Abudefduf-soorten succesvol te kweken en groot te brengen in het aquarium.

Compatibiliteit

Abudefduf-soorten zijn opvallende en actieve vissen, maar hun compatibiliteit met andere aquariumbewoners vraagt om aandacht:

• Met soortgenoten: Jonge Abudefduf kunnen goed samen in een groep gehouden worden. Naarmate ze ouder worden, kunnen ze territoriaal en soms agressief worden, vooral tijdens het broedseizoen. In een ruim aquarium met voldoende schuilplaatsen gaat het meestal goed.
• Met andere vissen: Ze kunnen samen met andere robuuste, niet al te schuwe vissen gehouden worden, zoals doktersvissen, lipvissen, grotere kardinaalvissen en sommige engelvissen. Vermijd het samenhouden met erg rustige of kleine vissen, omdat Abudefduf deze kunnen opjagen of intimideren.
• Met ongewervelden: Over het algemeen laten ze garnalen, krabben en slakken met rust. Ze zijn “reef-safe” en eten geen koralen, maar kunnen soms aan poliepen of kleine ongewervelden pikken als ze honger hebben.
• Tijdens de kweek: Tijdens het broedseizoen worden mannetjes extra fel en verdedigen hun nest actief. Andere vissen kunnen dan worden weggejaagd uit hun territorium.

Tip: Zorg altijd voor voldoende ruimte, schuilplaatsen en een goede indeling van het aquarium om stress en agressie te beperken.

Geschikte aquaria

Abudefduf-soorten zijn sterke en actieve vissen die zich in verschillende soorten zoutwateraquaria thuis kunnen voelen, mits aan hun basisbehoeften wordt voldaan.

• Rifaquarium (reef tank): Ze zijn geschikt voor rifaquaria omdat ze geen koralen eten en meestal geen schade aanrichten aan ongewervelden. Hun felle kleuren komen mooi uit tussen het koraal.
• FOWLR-aquarium (Fish Only With Live Rock): In een aquarium zonder koralen, maar met levend steen, doen ze het ook goed. Hier kunnen ze hun natuurlijke gedrag vertonen en is er vaak meer zwemruimte.
• Grootte van het aquarium: Door hun actieve zwemgedrag en soms territoriale aard is een aquarium van minimaal 200 liter aan te raden, zeker als je meerdere exemplaren of andere actieve vissen wilt houden.
• Inrichting: Zorg voor voldoende open zwemruimte én schuilplaatsen, zoals rotsen, stenen en koraalstructuren. Dit helpt om territoriumvorming en stress te beperken.
• Waterwaarden: Houd de waterkwaliteit stabiel en binnen de juiste parameters voor zoutwateraquaria (zie eerder bij verzorgingseisen).

Let op: In kleinere aquaria kunnen ze sneller agressief worden tegenover soortgenoten of andere vissen. Een ruim aquarium met een doordachte indeling is dus belangrijk voor hun welzijn.

Soorten in de database

Hieronder vind je de soorten binnen het geslacht Abudefduf die we hebben opgenomen in onze database: