De meest bijzondere vissoorten van het IJsselmeer ontdekken
Iedereen kent het IJsselmeer van de bootjes, dijken en vergezichten, maar onder het wateroppervlak schuilt een wereld die maar weinig mensen écht kennen. Dit grootste zoetwatermeer van Nederland is niet alleen belangrijk voor scheepvaart en waterbeheer, maar vormt ook een van de rijkste ecosystemen van ons land. Hier leven zeldzame vissoorten die nergens anders in Nederland zo goed gedijen – van migrerende steuren tot piepkleine grondels die de basis vormen van de voedselketen.
En het mooiste: deze bijzondere waterwereld ligt gewoon binnen handbereik. Rondom het IJsselmeer vind je natuurgebieden waar het wemelt van leven – én plekken waar je dat van dichtbij kunt ervaren.
Een levend laboratorium van zoet en zout
Het IJsselmeer is uniek in Europa. Ooit was dit deel van de Zuiderzee, tot de Afsluitdijk het zoute water afsloot van de Waddenzee. Wat overbleef, was een gigantisch zoetwatermeer met een verrassend dynamisch karakter.
Het meer is nog steeds in beweging: stromingen, waterpeil, temperatuur en wind bepalen voortdurend de leefomstandigheden. Daardoor vinden zowel zoet- als brakwatersoorten hier een thuis.
Voor biologen is het IJsselmeer een waar laboratorium: het laat zien hoe natuur zich aanpast aan verandering. En dat trekt niet alleen wetenschappers, maar ook natuurliefhebbers en sportvissers.
De vergeten bewoners van het IJsselmeer
Iedereen heeft wel eens gehoord van snoekbaars of paling. Maar er leven veel bijzonderdere soorten die bijna niemand kent – kleine schakels die van levensbelang zijn voor het ecosysteem. Sommige komen maar zelden voor, andere zijn juist bezig aan een opmerkelijke comeback. Dit zijn vijf van de meest bijzondere bewoners van het IJsselmeer – én hun verhaal.
- De fint – de terugkeer van een verdwenen vis
De fint is een trekvissensoort die ooit massaal in de Zuiderzee voorkwam, maar decennialang volledig verdween nadat het water door de Afsluitdijk veranderde van zout naar zoet. Nu maakt hij voorzichtig een comeback. De fint trekt vanuit de Noordzee via het IJsselmeer de rivieren op om te paaien, net als zalm en forel.
Je herkent de vis aan zijn zilveren schubben en slanke lichaam, en in de paaitijd aan de lichte glans op zijn flanken. Vooral in de monding van de IJssel en bij de Afsluitdijk worden ze weer waargenomen – vaak in de buurt van vispassages die speciaal zijn aangelegd om migratie mogelijk te maken. De terugkeer van de fint wordt gezien als een indicator dat de ecologische kwaliteit van het meer verbetert: waar finten zwemmen, is het water in balans.
- De houting – de bijna vergeten zalmachtige
De houting is een fascinerende zoetwatervis uit de zalmachtige familie, nauw verwant aan de witvis. Hij lijkt qua bouw op een haring, maar leeft in koel, zuurstofrijk water. Jarenlang verdween de houting volledig uit het IJsselmeer door vervuiling en het verdwijnen van natuurlijke paaiplekken.
Dankzij natuurherstelprojecten – zoals het aanleggen van ondiepe, zuurstofrijke zones en het verbeteren van de waterdoorstroming – keert hij langzaam terug. Houtingen worden vooral gezien langs de randen van het IJsselmeer, bij plekken waar rivieren instromen of waar nieuwe natuurgebieden zijn ontstaan, zoals de Marker Wadden.
De soort is gevoelig: als het water te warm wordt of het zuurstofgehalte daalt, trekt hij zich meteen terug. Dat maakt hem een soort “kanarie in de kolenmijn” voor de waterkwaliteit van het IJsselmeer.
- De driedoornige stekelbaars – klein maar onmisbaar
De driedoornige stekelbaars is maar een paar centimeter groot, maar speelt een hoofdrol in het voedselweb. Deze kleine vis leeft in ondiepe, beschutte zones – tussen riet, waterplanten en keien. Daar legt hij zijn nestjes, die hij met zorg bewaakt tegen indringers.
Voor vogels als futen, reigers en aalscholvers is hij onmisbaar: hij vormt hun voornaamste voedselbron. In het voorjaar kun je hem zien in de ondiepe oevers bij Lelystad, Enkhuizen of het Ketelmeer, waar het water opwarmt en de planten bescherming bieden. Zijn aanwezigheid zegt veel over de ecologische balans: stekelbaarzen floreren alleen als de waterkwaliteit goed is en er voldoende schuilplekken zijn.
- De bot – de zoutwatervis die bleef
De bot is een platvis die oorspronkelijk thuishoorde in de zoute Zuiderzee, maar zich wonderwel wist aan te passen toen het IJsselmeer in de jaren dertig veranderde in een zoetwatermeer.
In tegenstelling tot veel andere zoutwatersoorten verdween hij niet, maar paste zijn fysiologie zich aan aan het nieuwe milieu. Botten zijn tegenwoordig nog steeds te vinden in de diepere delen van het meer, vooral bij de overgangszones waar het water iets zouter blijft, zoals nabij de Afsluitdijk.
Hun platte vorm en zandkleurige schutkleuren maken ze bijna onzichtbaar op de bodem, waar ze jagen op garnalen en kleine bodemdieren. Voor ecologen is de bot een levend bewijs van de veerkracht van aquatische ecosystemen.
- De spiering – geurige overlever
De spiering is misschien wel de meest iconische kleine vis van het IJsselmeer. Deze zilverkleurige schoolvis, die een opvallende komkommergeur verspreidt, vormt de ruggengraat van het voedselweb. Hij leeft in scholen in het open water, maar trekt in het voorjaar massaal naar ondiepe, zanderige oevers om te paaien.
Tijdens die paaitijd kun je de scholen vaak letterlijk zien bewegen in het heldere water, vooral bij windstille ochtenden langs de Flevolandse kust. Honderden vogels profiteren van dat natuurlijke spektakel – van meeuwen tot visdieven.
Hoewel de spiering zich goed heeft aangepast aan de wisselende omstandigheden in het IJsselmeer, blijft de soort kwetsbaar voor temperatuurschommelingen en veranderingen in voedselbeschikbaarheid. Zijn aanhoudende aanwezigheid is een teken dat het ecosysteem nog steeds functioneert zoals het hoort.
De natuur rondom het IJsselmeer
Wie denkt dat de rijkdom van het IJsselmeer zich beperkt tot vissen, vergist zich. De waterkwaliteit trekt talloze vogels aan: aalscholvers, futen, visdieven, en zelfs de zeearend broedt inmiddels in de rietkragen van Flevoland. Langs de oevers vind je kwelders, wilgenbossen en waterplanten die fungeren als kraamkamer voor talloze soorten.
Het gebied rond De Eemhof, aan de zuidkant van het meer, is daar een goed voorbeeld van. Vanuit het vakantiepark in Flevoland loop of fiets je direct langs het water. Je hoort rietzangers, ziet libellen tussen de planten en kunt met een verrekijker zelfs roofvogels spotten die jagen boven het meer. Voor natuurliefhebbers is het een perfecte uitvalsbasis: comfortabel verblijven, midden in een van de belangrijkste waterrijke regio’s van Nederland.
Balans tussen natuur en mens
Het IJsselmeer is niet alleen een paradijs voor vissen en vogels, maar ook een uitdaging voor waterbeheerders. Waterstanden worden gereguleerd om overstromingen te voorkomen, maar dat mag het ecosysteem niet verstoren. Daarom werken waterschappen en ecologen samen om het evenwicht te behouden: er worden vispassages aangelegd, paaiplaatsen hersteld en oevers natuurlijker ingericht.
Dat beleid heeft effect. Soorten die jarenlang verdwenen leken, keren terug. En dat maakt het IJsselmeer tot een symbool van herstel – een plek waar mens en natuur elkaar nog in evenwicht kunnen vinden.
Zelf ontdekken
Het mooiste aan het IJsselmeer is dat je het niet alleen kunt bestuderen, maar ook kunt beleven.
Huur een boot, bezoek een vogelkijkhut of wandel door de ondiepe oeverzones. En wie langer wil blijven, combineert het natuuravontuur met ontspanning aan het water.
Voor wie een betaalbare manier zoekt om de natuur van eigen bodem te ervaren, is er altijd wel een goedkope vakantie in Nederland te vinden – van glamping aan het water tot comfortabele cottages vlak bij het IJsselmeer.
De verborgen rijkdom van Nederlands water
Onder het oppervlak van het IJsselmeer gaat een stille wereld schuil die essentieel is voor het leven boven water. Elke vissoort, hoe klein ook, vertelt een verhaal over aanpassing, overleven en balans. En dat alles speelt zich af op nog geen uur rijden van Amsterdam.
Of je nu komt om te vissen, varen of gewoon te genieten van de rust: het IJsselmeer laat zien dat de mooiste ontdekkingen niet altijd ver weg zijn. Soms hoef je alleen maar even onder het wateroppervlak te kijken.
