De informatie die hieronder wordt gegeven, dient als leidraad bij de bestrijding van de meest voorkomende ziekten bij regenboogvissen in aquaria en vijvers. Garantie op voorkoming of genezing biedt deze informatie echter niet!
De toenemende interesse in het houden en kweken van regenboogvissen heeft tevens de bewustwording aangewakkerd over ziekteverwekkers die hun gezondheid, groei en instandhouding beïnvloeden. Vissen die in gevangenschap worden gehouden zijn qua gezondheid volledig van ons afhankelijk. Een gezonde of zieke vis is een wankel evenwicht tussen ziekteverwekkers, de vissen of andere organismen en hun omgeving. Slecht onderhouden water, gestreste vissen en het toestaan van infecterende organismen bieden een voedingsbodem om ziekten bij vissen te veroorzaken.
Veel ziekten kunnen voorkomen worden door goed onderhoud en gedegen kennis over de leefomstandigheden van zowel de vissen als de ziekteverwekkers. Voorkomen van zieke vissen is daarom een belangrijk onderdeel van de hobby. Het bestuderen van de leefomstandigheden van de vissen in hun natuurlijke omgeving en het lezen van praktische informatie over ziektebestrijding en preventie is van groot belang voor de serieuze visliefhebber!
Ziekteverwekkende organismen zijn onder te verdelen in twee categorieën:
1. Obligate ziekteverwekkers. Deze veroorzaken altijd ziekten als ze in staat zijn een gastheer te besmetten. Ze zullen echter alleen ziekte veroorzaken in specifieke omstandigheden.
2. Facultatieve ziekteverwekkers. Deze veroorzaken over het algemeen geen ziekten, maar kunnen dat wel als ze zich explosief vermeerderen door omstandigheden in de omgeving; bijvoorbeeld door een laag afweermechanisme van de vis, of omdat de waterkwaliteit achteruit gaat of omdat de vis gewond is. De meeste ziekteverwekkers die voor vissen van toepassing zijn behoren tot deze groep en veroorzaken maar zelden ziekte in een gezond en goed onderhouden aquarium.
Stress
Een grote variëteit aan parasieten en bacteriën kunnen regenboogvissen infecteren. De meesten zijn van nature aanwezig in de omgeving in kleine hoeveelheden en veroorzaken normaliter geen ziekten. Het feit dat er ziekteverwekkers in de vis aanwezig zijn, wil niet zeggen dat de vis ziek is. Er zijn nog andere omstandigheden nodig, wanneer een ziekte zich wil ontwikkelen in een vispopulatie. Deze omstandigheden kunnen samengevat worden onder de term “stress”.
Er is een rijke verzameling aan wetenschappelijk onderzoeksrapporten die suggereert dat vissen in gevangenschap lijden aan stress. Stress is een gevolg van de aanwezigheid van een stressfactor (intern of extern) en hoort bij een levend organisme en heeft daarin ook een nuttige taak! Een stressreactie bestaat uit een combinatie van vier algemene biologische reacties: gedragsmatig, autonoom, neuro-endocrinologisch en immunologisch. De manier waarop deze biologische reactie wordt ingezet varieert van dier tot dier en wordt beïnvloed door factoren zoals eerdere stressoren, genetische bagage, leeftijd en lichamelijke staat.
Onafhankelijk van de combinatie van bovenstaande biologische reacties is het resultaat een verandering van het normale biologische functioneren van de vis, waarmee de vis zich fysiek of gedragsmatig probeert aan te passen of om te gaan met de stressfactor. In de meeste gevallen heeft deze aanpassing weinig tot geen invloed op de gezondheidstoestand van de vis. De stress is kort of wordt door het afweersysteem tenietgedaan en de vis gaat weer over tot normaal biologisch functioneren. Wordt de stress echter niet goed verwerkt of de stressfactor is te sterk, dan ontstaat een “pre-ziek”-fase waar de vis daadwerkelijk kwetsbaar is voor ziekte, abnormaal gedrag, groeiachterstand, onderdrukte weerstand, kweekproblemen of andere ongewenste effecten op het biologisch functioneren van de vis. Gedurende deze tijd ervaart de vis stress en wordt het welzijn van de vis bedreigd.
Stressfactoren
Bekende stressfactoren die vissen zowel individueel als groepsmatig beïnvloeden zijn legio. Deze bestaan o.a. uit plotselinge verandering aan de fysieke omgeving, overbevolking, verkeerd visbestand, agressief gedrag, slecht voer, voortplantingsgedrag, waterverversing of slechte waterkwaliteit (lage pH, hoog ammoniakgehalte of organische vervuiling). Veranderingen in de lichthoeveelheid, lawaai en andere verstoringen kunnen ook stress veroorzaken en dienen zo veel mogelijk vermeden te worden.
Hoewel temperatuur ook beschouwd kan worden als stressfactor, wordt deze apart bezien omdat het een andere uitwerking op de vis heeft dan de andere factoren. De watertemperatuur beïnvloedt namelijk de stofwisseling van de vis en is een van de belangrijkste omgevingsfactoren, die bepalend is voor de groeisnelheid, stofwisseling en verbranding. De temperatuur beïnvloedt als het ware alle biologische en chemische processen in het aquarium.
Sommige vissoorten zijn zeer gevoelig voor grote temperatuurschommelingen en functioneren optimaal in een klein temperatuurgebied. Andere vissoorten kunnen prima functioneren in een breed temperatuurspectrum en zijn beter in staat temperatuurschommelingen door te komen. Daarbij dient opgemerkt te worden dat vele infecterende ziekten voorkomen bij zeer specifieke temperaturen en dat de temperatuur van het water grote invloed heeft op de vermeerdering en levensduur van parasieten.
Vermijden van stress
Het houden van vissen in aquaria verlangt daarom dat stress zo veel mogelijk vermeden dient te worden om ziekten te voorkomen. Simpele maatregelen als een grote filtermassa, natuurlijke materialen, donkere plekken (bijvoorbeeld de achterwand), voldoende waterplanten en drijfplanten kunnen voor een zo natuurlijk mogelijk aquarium zorgen. Als je wilt dat je regenboogvissen goed groeien en oud worden, dan is het een eerste vereiste om het aquarium goed te onderhouden. Goed verzorgde regenboogvissen die in een gunstige leefomgeving worden gehouden zullen goed bestand zijn tegen ziekteverwekkers. Er sterven meer vissen aan slechte leefomstandigheden in het aquarium dan aan ziekte. Of er nu een high-tech filterinstallatie wordt gebruikt of dat men het water zuiver houdt door simpele waterwisselingen; het resultaat zal zijn dat het immuunsysteem van de vis wordt gestimuleerd. Goed onderhoud voorkomt ziekten!
Elke keer dat er een probleem met één van de vissen wordt geconstateerd, dient men altijd de waterwaarden (pH, ammoniak, nitraat e.a.) te controleren. Vaak is een simpele waterwisseling voldoende om de vis weer gezond te maken. Als er een behandeling nodig is, dan is het verstandig om dit zo snel mogelijk te doen, als de vissen nog in een goede conditie zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat 80% van alle visziekten bij hobbyisten worden veroorzaakt door een slechte leefomgeving, in het bijzonder een slechte waterkwaliteit.
Waterkwaliteit, in het bijzonder een slechte, kan direct tot sterfte leiden. Te weinig zuurstof, te veel ammoniak of een nitrietpiek zijn bekende oorzaken. Minder fatale waterproblemen veroorzaken meestal dat het immuunsysteem van de vissen worden aangetast en/of opportunistische organismen de kans krijgen de vissen aan te tasten. Bekende oorzaken die ziekteverwekkers de kans geven zijn overbevolking, te veel voer en slechte filtratie.
Om te begrijpen waarom visziekten uitbreken is het van groot belang zo veel mogelijk te weten over de leefomstandigheden van de vissen, de oorzaak, het effect en de gevolgen van ziekten. Omdat de vissen ons niet kunnen vertellen dat ze zich niet happy voelen, zullen we onszelf het natuurlijke gedrag van de vissen eigen moeten maken. Dagelijkse observatie van (eet)gedrag zorgt voor het op tijd herkennen van problemen en voorkomt dat de gehele vispopulatie besmet raakt. Als er een probleem is, is het onderzoeken waar de oorzaak vandaan komt de volgende stap in behandeling.
Bron: Home of the Rainbowfish
Vertaling: Marco van den Boogert
