Waarom scholen vissen? En hoeveel is een school?

Om met het laatste te beginnen; hoeveel vissen een school vormen is niet zozeer afhankelijk van de soort vissen, maar meer van het aquarium waarin ze gehouden gaan worden. In de natuur zijn scholen vis vaak opgebouwd uit tienduizenden, soms wel honderdduizenden exemplaren. Maar in de natuur is dan ook wat meer ruimte dan in een aquarium. Een groepje van 10-15 Neon tetra’s in een 30x30x60 bakje (50 liter) is een leuk schooltje. Maar datzelfde aantal in een 50x50x200 aquarium (500 liter) is dat niet. Dan heb je toch al gauw 80-100 exemplaren nodig om een knappe groep te vormen.

Verschil in scholende vissen

In het Engels wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten van scholingsgedrag: men spreekt van schooling fish en shoaling fish. Van schooling fish is sprake wanneer alle vissen in de groep gericht een kant op bewegen en zo nauw mogelijk op elkaar aansluiten. Van shoaling fish is sprake wanneer er groepjes vissen van 1 soort zijn die min of meer los dooreen bewegen, daarbij wel in grote lijnen bij elkaar blijvend, maar toch duidelijk afzonderlijke kleinere groepjes vormend die niet allemaal doelgericht dezelfde kant opgaan. In het Nederlands wordt dat taalkundige onderscheid niet gemaakt en worden beide gedragingen “scholend” genoemd en ik denk dat dat voor een deel tot de verwarring die hierover bestaat heeft geleid.

Want als mensen praten over scholende vissen, dan bedoelen ze bijna altijd vissen die als een school sardientjes door de bak trekken. En ze denken dan dat “scholenvissen” dat normaal gesproken horen te doen.

Maar waarom willen vissen eigenlijk scholen?

Vissen scholen uit nood, als verdedigingsmechanisme, omdat het moeilijk is voor een vijand om een enkel individu uit te zonderen in zo’n wervelende kluit vissen. Dit is het schooling gedrag: met zijn allen dicht opeen doelbewust een kant op gaan. Dus wanneer je jouw visjes constant wilt laten scholen, dan is de oplossing simpel; zorg voor een paar flinke rovers. De klassieke combinatie van Maanvissen (liefst van de altum variant) en Neon tetra’s werkt altijd erg goed. Wel op gezette tijden nieuwe tetra’s kopen, want de groep wordt natuurlijk wel steeds kleiner… (en de Maanvissen groter…)

Het “heel dicht bij elkaar zwemmen” gebeurt ook wanneer een groep kleine vissen in open water (zonder dekking) terecht komt. Ook hier wordt het gedrag dus weer uit nood (als verdedigingsmechanisme) geboren en ook hier is dus weer sprake van schooling gedrag. Dat gedrag kan je oproepen door een flink lange bak (2 meter of meer) met zo goed als geen inrichting te nemen en daar dan een groepje vissen van 1 soort in te doen. Je zult zien dat ze perfect bij elkaar blijven. “Als er wat gebeurt, zijn we er klaar voor” lijkt het credo.

Scholenvissen die zich op hun gemak (lees: veilig) voelen, scholen niet in de schooling zin maar in de shoaling zin; ze zwemmen in losse “plukjes” van een paar vissen door elkaar, als ze elkaar tegenkomen nieuwe groepjes vormend en maar af en toe samenkomend tot 1 grote groep, die dan weer snel uiteen valt. Als je je vissen als 1 groep wilt zien scholen, wil je dus eigenlijk gedrag zien waarvan je de omstandigheden die nodig zijn om dat gedrag te veroorzaken juist niet wilt. En dat gaat niet. Althans, als je streeft naar een harmonieus aquarium en daar ga ik van uit.

Scholenvissen zijn inderdaad vissen die je in een schooltje (lees dat maar als “groep”) dient te houden, omdat ze anders doodongelukkig zijn. Waarom? Simpel. Een vis die van nature wil kunnen scholen (als in schooling) wanneer de omstandigheden dat vereisen, maar “weet” dat dat niet kan bij gebrek aan soortgenoten, is voortdurend gestresst omdat het natuurlijke verdedigingsmechanisme ontbreekt.

Voorbeelden scholen vissen

Voorbeeldje: je hebt een aquarium van 1 meter, lekker veel planten en hout en zo, kortom verstop plekken genoeg en je doet daar 5 Neon tetra’s in. Ook als er helemaal geen echte bedreigingen zijn, zullen die Neons zich voortdurend onder de planten schuilhouden en nauwelijks op kleur zijn. Ze zijn in “stealth mode”. Waarom? Omdat het visseninstinct ze dit ingeeft: veilig = waar ik ook kijk, ik zie overal soortgenoten. Onveilig = ik zie zo goed als geen soortgenoten. Als je zo goed als geen soortgenoten ziet, terwijl je er in een veilige situatie juist een heleboel zou moeten zien, dan betekent dat simpelweg dat er een roofdier in de buurt moet zijn wat het op jouw soort voorzien heeft, en als jij je neus laat zien ben je waarschijnlijk de volgende op het menu. Dus je blijft lekker onder de planten zitten en je schakelt je kleuren uit om zo min mogelijk op te vallen.

De oplossing van dat probleem is natuurlijk simpel: voldoende exemplaren van dezelfde soort toevoegen. Maar verwacht niet van ze dat ze dan ook daadwerkelijk in 1 grote groep zullen gaan scholen. Want wanneer je aquarium goed is ingericht, de waterwaarden goed zijn en de bewoners elkaar niet naar het leven staan of anderszins in de weg zitten, zullen de vissen er mooi en kleurrijk uitzien, levendig gedrag vertonen en ontspannen, zeg maar “losjes” door elkaar zwemmen. Maar ze zullen niet scholen. Gelukkig niet.