Succesvol gezond houden van vissen begint eerder met het voorkomen van ziekten dan met de behandeling. Het gezond houden van vissen kan net zo uitdagend en complex zijn als het bestrijden van al aanwezige ziekten. Preventie wordt bereikt door juist beheer van de waterkwaliteit, goede voeding en goede hygiëne. Zonder deze basis is het onmogelijk om het uitbreken van ziekten te voorkomen. Zelfs het gebruik van sterilisatietechnieken, zoals UV-filters en het toevoegen van ozon, verwijdert niet alle mogelijke ziekteverwekkers uit het aquariummilieu. Sleutelelementen voor het voorkomen van ziekten zijn het betrouwbaar herkennen van ziektedragers, kennis van hoe ziekteverwekkers worden overgebracht en het ontwikkelen van effectieve methoden om de toegang van ziekteverwekkers of dragers tot onbesmette aquaria te beperken. Tevens is het van belang om die milieuomstandigheden te creëren die een goede gezondheid bevorderen.
Quarantaine
Direct contact tussen vissen komt, behalve bij de voortplanting en tijdens territoriumgevechten, zelden voor in de natuur. In gevangenschap kan een zware bezetting van aquariums of transportzakken en het vangen van vissen in netten betekenen dat direct contact een belangrijke manier is waarop ziekten worden overgedragen. Als siervissen worden verkocht door winkels aan het publiek, worden in het algemeen de vissen en een hoeveelheid van hun aquariumwater overgebracht naar een plastic zak. Alhoewel dit het mogelijk maakt om de vissen te transporteren naar het aquarium van de koper, is het ook een manier waarop de vissen in het aquarium kunnen worden blootgesteld aan ziekteverwekkende organismen. Het aquariumwater dat wordt meegegeven met de zojuist aangekochte siervissen kan behoorlijke aantallen van veel verschillende ziekteverwekkers bevatten.
Het vermijden van blootstelling aan ziekte is de belangrijkste preventiemethode. De eerste overweging bij de preventie van visziekten is een effectieve quarantaine. Een juiste en passende quarantaine is een essentieel onderdeel van elke succesvol methode om vissen gezond te houden. Er zijn verschillende goede redenen om quarantaine te gebruiken voordat regenboogvissen in hun uiteindelijke aquarium worden geplaatst. Allereerst kunnen nieuw aangekomen vissen worden geïsoleerd zodat hun algemene gezondheid goed en diepgaand kan worden gecontroleerd en beoordeeld. Ten tweede kunnen preventieve maatregelen worden genomen. Al zieke vissen kunnen worden geïsoleerd om verdere verspreiding van het probleem te voorkomen. Een quarantainebak betekent ook een gemakkelijker manier om zieke vissen te behandelen dan ze te behandelen in het hoofdaquarium.
De term quarantaine wordt gedefinieerd als “isolatie opgelegd aan personen of dieren die van buiten zijn gekomen of zijn blootgesteld aan overdraagbare of besmettelijke ziekten en deze zouden kunnen verspreiden.” Het komt van het Italiaanse ‘quarantina’, dat ‘veertig dagen’ betekent. Quarantaine (dat is een periode van isolatie van veertig dagen) kan worden toegepast op elk dier, maar werd oorspronkelijk toegepast op mensen en warmbloedige dieren. De verwachting was dat veertig dagen (of een andere wettelijk verplichte tijdsperiode) langer zou zijn dan de incubatietijd van ernstige ziekten, zoals pokken of hondsdolheid. Dus zou elk besmet dier binnen die tijd herkenbaar ziek worden.
Vissen zijn niet warmbloedig, en hun ziekten hebben geen incubatietijden die in alle omstandigheden overeenkomen. Vissen nemen de temperatuur aan van het water dat hen omringt. Als hun omgeving een stabiele temperatuur heeft, dan kan de incubatietijd van een ziekte voorspelbaar zijn. De meeste vissen staan echter blootgesteld aan tamelijk grote wisselingen van temperatuur, en er zijn grote verschillen in incubatietijden voor ziekten over dit temperatuurgebied.
De lengte van de quarantaine zou de tijdsduur moeten zijn die nodig is om ziekteverwekkers te herkennen die algemeen zijn voor de soort, hetzij via diagnostische procedures of door klinische verschijnselen. In het ideale geval zouden nieuwe vissen voor tenminste dertig dagen in quarantaine moeten worden gehouden. Een periode van tenminste dertig dagen moet voldoende zijn om de meeste parasitaire problemen duidelijk te laten worden, zo ook de problemen die worden veroorzaakt door de meeste bacteriën. Hetzelfde is van toepassing op planten, stenen en hout, die ook ziekteverwekkers voor vissen kunnen bevatten. Toch moet worden erkend dat bepaalde soorten of ziekteproblemen meer tijd nodig kunnen hebben.
Bovendien kan een acclimatisatie periode nuttig zijn om de mogelijke gevolgen van de stress – veroorzaakt door de nieuwe omgeving of fysiologische omstandigheden – te voorkomen. Een acclimatisatie periode zal vissen de gelegenheid geven zich aan te passen aan de nieuwe omgevingsomstandigheden. Het acclimatiseren van nieuwe vissen moet al beginnen voor ze aankomen. Het gaat hier om de temperatuur van het water, de lichtintensiteit, de pH, de chemische samenstelling van het water en hun nieuwe omgeving. Het is belangrijk om zo veel mogelijk te weten te komen van de kwaliteit van het water (zoals temperatuur, pH, hardheid enz.) waaruit de vissen komen. Op die manier kunnen de omstandigheden in de quarantainebak worden aangepast aan de oude omstandigheden. Indien nodig kunnen, als de vissen eenmaal gewend zijn, deze parameters in kleine stappen worden gewijzigd. Acclimatisatie kan als voltooid worden beschouwd als de meetbare parameters hetzelfde (of tenminste gelijkaardig) zijn als die in het hoofdaquarium. De vissen zo min mogelijk storen en het lichtniveau laag houden zal helpen om stress te verminderen.
Quarantainesysteem
Een quarantainesysteem moet erg eenvoudig zijn zodat vissen gemakkelijk toegankelijk zijn voor observatie en vangst, water eenvoudig kan worden ververst en behandelingen gemakkelijk toegediend kan worden. Een quarantainebak moet kaal zijn, met maar een paar plastic planten als de vis dekking nodig heeft om stress te verminderen en een gerijpt sponsfilter. Quarantainebakken kunnen inherent instabieler zijn dan een draaiende bak, en het belang van voldoende water verversen moet niet worden onderschat, tenzij het tijdelijk niet kan vanwege de gebruikte behandelingsmethode. De wanden en bodem van de bak moeten zo schoon mogelijk worden gehouden. Zelfs een schijnbaar lichte slijmlaag (biofilm) op het glas kan massale aantallen micro-organismen verbergen die ernstige gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Een betrouwbare verwarming van voldoende capaciteit met gemakkelijk in te stellen temperatuur moet ook worden gebruikt. In het ideale geval moeten regenboogvissen in quarantaine worden gehouden op een temperatuur van 22-25 graden Celsius.
Een geschikte quarantainebak moet ten allen tijde beschikbaar zijn. Zo’n bak hoeft niet groter te zijn dan 50 liter en kan worden opgezet en onderhouden net als elk ander aquarium. Dit moet worden gedaan op zo’n manier, dat fysiek contact wordt voorkomen, spatten en besmetting van het water wordt vermeden en het vormen van aerosols wordt voorkomen. Beluchting en spatten creëren kleine waterdruppeltjes die in de lucht kunnen blijven zweven als een aerosol. Aerosols kunnen kleine ziekteverwekkers bevatten zoals bacteriën en virussen. Vooral in vochtige omstandigheden kunnen aerosols lang blijven bestaan en zo optreden als een verspreidingsmiddel voor ziekten tussen verzorgingssystemen. Het is aangetoond dat Ichthyophthirius multifiliis en Aeromonas salmonicida kunnen worden overgebracht door aerosols. Aerosol druppeltjes blijven langer bestaan in natte of vochtige omgevingen. Van Aeromonas spp. bacteriën is bekend dat ze tenminste zeven meter kunnen worden verspreid in aerosols. Dat was de grootte van de kamer waarin het experiment plaatsvond en is waarschijnlijk niet representatief voor de afstand waarover bacteriën in ideale omstandigheden kunnen reizen.
De quarantainebak moet leeg blijven om nieuwe aanwinsten op te vangen ter quarantaine en om zieke vissen uit het hoofdaquarium(s) in onder te brengen als dat nodig mocht zijn. Om het overbrengen van ziekten te voorkomen moeten netjes, hevelapparatuur, emmers en alle andere materialen die worden gebruikt in de quarantainebak, niet worden gebruikt voor enig ander aquarium.
Gunstige effecten van quarantaine
- Evaluatie van de gezondheidstoestand van nieuwe vissen.
- Ziekten die in hun incubatietijd verkeren kunnen zichtbaar worden dagen of weken nadat schijnbaar gezonde vissen zijn verkregen.
- Een quarantainebak maakt een betere observatie mogelijk dan een showbak.
- Lager risico van het overbrengen van ziekten naar al aanwezige vissen.
- Alhoewel ziekteverwekkers kunnen worden overgebracht naar andere bakken door besmette materialen (netjes enzovoort) of zelf door in de lucht zwevende deeltjes, blijven de meeste bacteriën en parasieten beperkt tot de quarantainebak totdat de juiste behandeling ze opruimt.
- Meer geleidelijke acclimatisatie van de nieuwe vissen.
- Een showbak is vaak een zeer competitieve omgeving waarin nieuwe vissen in het nadeel zijn.
- Toediening van medicijnen of chemicaliën is eenvoudig.
- Quarantainebakken zijn meestal kleiner dan de showbak en er zijn minder chemicaliën nodig (als ze worden opgelost in het water).
- Minder organisch materiaal dat het actieve medicijn kan uitschakelen.
Toch zijn veel aquarianen niet overtuigd van deze voordelen en tonen geen interesse in het gebruik of ontwikkelen van quarantainemethoden. Het moet echter worden begrepen dat alhoewel quarantaineprocedures de problemen rond het aanschaffen van nieuwe vissen sterk kunnen reduceren, er geen garantie is dat alle problemen zullen worden voorkomen. Sommige ziekten kunnen zo’n lange incubatietijd hebben dat het maanden duurt voordat symptomen verschijnen. In andere gevallen kan een nieuwe vis gewoon een drager zonder symptomen zijn van een besmettelijke ziekte. Dit betekent dat de drager geen tekenen van de infectie vertoont alhoewel een mogelijke ziekteverwekker aanwezig is en de quarantaine zonder problemen wordt voltooid. Ander vissen die later worden besmet door dezelfde verwekker in het hoofdaquarium kunnen echter wel symptomen gaan vertonen.
Bron: Home of the Rainbowfish
Vertaling: Eric van de Meerakker
