Behandeling van specifieke Regenboogvis problemen

Er zijn twee categorieën van ziekten die vissen treffen, besmettelijke en niet-besmettelijke. Besmettelijke ziekten worden veroorzaakt door ziekteverwekkende organismen die aanwezig zijn in de omgeving of worden gedragen door andere vissen. Besmettelijke ziekten worden ruwweg verdeeld in parasitaire, bacteriële of schimmelziekten. Ze zijn besmettelijk en één of andere behandeling zal nodig zijn om de uitbraak van de ziekte onder controle te krijgen. In tegenstelling daarmee veroorzaken omgevings­problemen, voedingstekorten of genetische fouten niet-besmettelijke ziekten, deze zijn niet overdraagbaar en kunnen niet worden genezen door medicijnen.

Het is niet doenlijk om alle ziekten te behandelen die regenboogvissen in een aquarium kunnen oplopen. Over visziekten en hun behandeling zijn veel goede boeken te vinden. Een aantal gebruikelijke ziekten zal hier behandeld worden die je regenboogvissen kunnen oplopen. Uitbraken van visziekten hebben vaak meerdere oorzaken, waarbij zowel besmettelijke als niet-besmettelijke processen zijn betrokken. Daarom bestaat de juiste behandeling vaak uit medicijnen en veranderingen in de verzorgingsmethoden. Vaak is de hulp van een gekwalificeerde dierenarts of aquariumspecialist nodig om je te helpen uitbraken van een ziekte te behandelen en een verzorgingsprogramma te ontwikkelen.

De gezondheid van vissen is in het verleden door vele factoren een relatief klein vakgebied geweest binnen de diergeneeskunde, waarvan de meest belangrijke is de schijnbare waarde van aquariumvissen. Nu er meer mensen investeren in dure soorten, zoals Koi en verschillende rifbewonende soorten, neemt de vraag naar een betere verzorging van deze dieren toe. Deze trend is ook zichtbaar in de commerciële voedings- en aasvisindustrie, waar aquacultuurproducenten een beter niveau van verzorging verwachten voor vispopulaties die miljoenen dollars waard zijn. Met de toenemende aantallen aquarium- en aquacultuuractiviteiten zal van dierenartsen worden verwacht dat ze de vaardigheden en kennis hebben om aquatische soorten te diagnosticeren en behandelen en een verzorgingsniveau te bieden dat overeenkomt met andere algemeen behandelde diersoorten.

Vergeleken met ziekten van zoogdieren is er relatief weinig (en de meeste gevallen heel weinig) bekend over individuele visziekten. De biologie van de meeste visziekten (hoe ze kunnen verspreiden, hoe besmettelijk ze zijn etc.), in het bijzonder die van regenboogvissen, is slecht bekend en daarom zijn inschattingen van en oplossingen voor de problemen die ze kunnen veroorzaken op dit moment gebaseerd op onvolledige informatie.

Parasitaire infecties

Parasieten kunnen zelf ziekten veroorzaken. De meest algemeen voorkomende visparasieten zijn protozoën. Allemaal kunnen ze ofwel het lichaam doorboren en vloeistoffen wegzuigen, lagen van de huid afgrazen of zich voeden met het slijm van huid, kieuwen of ingewanden. Ze kunnen besmette materialen consumeren en overdragen naar hun volgende gastheer. De wonden die ze veroorzaken, openen ook een perfecte toegang voor sommige bacteriën en virussen. Diverse parasieten dragen zelfs fysiek ziekteverwekkers met zich mee.

Met wat oefening kunnen de ziekten die ze veroorzaken gemakkelijk herkend worden en zijn ze gewoonlijk ook eenvoudig te beheersen. Protozoën zijn eencellige organismen, waarvan er veel vrij leven in de aquatische omgeving. Gewoonlijk heeft de parasiet geen tussengastheer nodig om zich voort te planten (directe levenscyclus). Als gevolg daarvan kunnen ze tot zeer grote aantallen uitgroeien als vissen in overbevolkte omstandigheden zitten en daarbij veroorzaken ze gewichtsverlies, gebreken en sterfte. De meeste protozoën lijken de gastheer niet tot last te zijn, totdat de aantallen te groot worden. Oncontroleerbare of terugkerende besmettingen met parasieten duiden op een verzorgingsprobleem. De meeste parasieten vermenigvuldigen zich in organisch afval dat zich heeft opgehoopt op de bodem van de bak. Ze worden gemakkelijk overgedragen van bak tot bak door netjes, slangen of op de natte handen van de verzorger. Symptomen die typisch zijn voor parasitaire protozoën zijn onder andere irritatie van de huid en kieuwen, wat zich uit in ‘flitsen’, schuren en snel ademhalen.

De voornaamste parasitaire ziekteverwekkers en ziekten die kunnen voorkomen bij regenboogvissen in gevangenschap zijn Ichthyophthirius multifiliis (Ichthyophthiriase), Piscinoodinium pillulare (Piscinoodiniase) en Trichodina sp. (Trichodiniase). Deze ziekten veroorzaken bijna tachtig procent van alle gemelde parasitaire infecties. Vanwege het gebrek aan informatie over parasitaire protozoën bij regenboogvissen worden de meeste gevallen niet geïdentificeerd of vaker simpelweg fout gediagnosticeerd. Er is bijna niets bekend over zoetwaterparasieten die kunnen voorkomen bj regenboogvissen in hun natuurlijke omgeving. Langdon et al. (1985) rapporteerden sterfte bij Melanotaenia tatei door de ciliaat-protozoë Chilodonella hexasticha in de Finke River in Centraal-Australië. Regenboogvissen in gevangenschap worden ook getroffen door gebruikelijke visparasieten van siervis­soorten die in Australië zijn geïmporteerd. Er zijn echter zo weinig gegevens over parasieten van Australische vissen, dat er twijfel is over wat endemisch is en wat er is verspreid of geïntroduceerd.

Diverse larvale trematoden die vissen besmetten, veroorzaken wat algemeen bekend staat als de “zwarte-stipziekte” vanwege de karakteristieke kleine, donkerbruine of zwarte stippen (ongeveer één tot twee millimeter in doorsnee), die zich ontwikkelen in de spieren en op het lichaam, de vinnen, kieuwen en ogen van besmette vissen. Ze zijn gemakkelijk met het blote oog te zien. Als de parasiet de vis infecteert vormt het een cyste (metacercaria) in het lichaamsweefsel van de gastheer. De cyste wordt dan omgeven door pigmentcellen, die het de karakteristieke donkere kleur geven.

“Zwarte stip”-infecties worden vaak gevonden bij wildvang regenboogvissen maar komen voor in verschillende soorten zoetwatervissen. Galaxiiden en Retropinna semoni lijken vooral gevoelig voor infectie. Er zijn verschillende soorten trematoden met larvenstadia die zwarte stippen veroorzaken; deze soorten moeten nog worden geïdentificeerd. Deze trematoden benadelen de vis gewoonlijk niet en ontwikkelen zich niet verder totdat de vis wordt gegeten door een geschikte primaire gastheer. De volwassen trematode wordt algemeen gevonden als besmetting van visetende vogels. Er is op dit moment geen praktische behandeling of controle van deze parasiet beschikbaar. Als de cysten niet te talrijk zijn, kunnen ze veilig worden verwijderd met een schoon scalpel.

De larven (glochidia) van zoetwatermosselen parasiteren op vissen. Ze worden losgelaten in het water door volwassen mossels en, als er een vis dichtbij genoeg komt om ze te verstoren. De glochidia hechten zich aan de huid of de kieuwen van de vis met behulp van hun van stekels voorziene kleppen. Het geïrriteerde gastheerweefsel gaat dan groeien en vormt een cyste over elk glochidium. De ontwikkeling van glochidium tot kleine mossel duurt ongeveer tien weken, waarna de mossel de cyste doorboort, zijn gastheer verlaat en zich vestigt op het substraat. De aanwezigheid van een besmetting met glochidia is zichtbaar aan talrijke witte of grijzige “blaasjes” op de kieuwen, huid en vinnen van de vissen. Vissen kunnen erg gestresst raken door de aanhechting van grote aantallen glochidia, vooral als de besmetting de kieuwen aantast en de ademhaling sterk kunnen hinderen.

Bloedzuigers worden soms gezien op wilde of in vijvers opgefokte regenboogvissen. Bloedzuigers lijken op trematoden maar zijn veel groter en hebben zuignappen aan de voorzijde en de achterzijde. Ze hebben een directe levenscyclus met jonge en volwassen wormen die parasiteren op het bloed van de gastheer. Het ziektebeeld varieert met het aantal en de grootte van de wormen en de duur van de voedselopname. Zwaarbesmette vissen hebben vaak chronische bloedarmoede. Vissen kunnen secundaire bacteriële en schimmelinfecties ontwikkelen op de plaats van aanhechting. Baden in drie procent (dertig gram per liter) zout water zijn effectief ter controle van bloedzuigers. Vijvers met zware bloedzuigerbesmetting moeten worden ontwaterd en behandeld met gechloreerde kalk, gevolgd door meerdere weken drogen. Dit zal zowel de volwassen exemplaren als hun cocons met eieren vernietigen.

Bacteriële infecties

Bacteriële ziekten zijn het meest algemene, besmettelijke probleem voor aquariumvissen. De meeste gevallen vereisen wetenschappelijke identificatie van de betrokken typen bacteriën en de selectie van een specifiek antibacterieel middel onder begeleiding van een dierenarts. De meest voorkomende bacteriële infecties bij aquariumvissen worden veroorzaakt door organismen als Aeromonas, Pseudomonas, Mycobacterium en Flavobacterium. Ze kunnen diverse ziektebeelden veroorzaken waaronder zowel acute systemische als chronische ziekten De effecten op de vissen zijn net zo wisselend als de tekens.

Externe tekens van bacteriële infecties zijn variabel, onder andere vlakke, roodachtige zweren met onregelmatige randen, verlies van staart en vinstelsel, het verliezen of opzetten van schubben, bloedende gebieden op het lichaam, op de vinnen en op de bek, uitpuilende ogen (exopthalmia), buikwaterzucht en een uitpuilende en ontstoken anus. Buikwaterzucht is een zwelling van de buik, wat de vis een aanblik geeft van een bolle buik. Dit is een sterke indicatie van ziekteproblemen zoals een zwelling van de interne organen (lever, milt of nieren), het vasthouden van lichaamsvocht, parasitaire problemen of andere onbekende oorzaken. In dit stadium is de infectie meestal systemisch (over het hele lichaam verspreid) geworden. Uitwendige wonden stellen het lichaamsoppervlak ook bloot aan secundaire infecties en zijn bovendien plekken waar zout en lichaamsvloeistoffen verloren gaan. Vissen stoppen met eten en kunnen opvallend abnormaal gaan zwemmen. Indien snel gediagnosticeerd kan behandeling helpen.

Schimmelinfecties

Schimmels zijn een groep organismen die levend of dood weefsel nodig hebben voor hun groei en voortplanting. In de meeste gevallen dienen schimmels een waardevol ecologisch doel door het verwerken van dood organisch afval. Schimmelproblemen verschijnen als katoenachtige pluizen op het lichaam of de vinnen van vissen. Schimmelinfecties zijn zeldzaam in een goedverzorgd aquarium en zijn zelden de primaire oorzaak van ziekte. In de meeste gevallen zijn schimmelinfecties secundaire of tertiaire infecties. Tenzij het primaire probleem is opgelost, zal zelfs een effectief behandelde schimmelinfectie waarschijnlijk terugkeren. De meeste schimmelinfecties van regenboogvissen en hun eieren zijn waarschijnlijk geassocieerd met de schimmelfamilies Saprolegnia en Achlya, alhoewel andere groepen ongetwijfeld ook betrokken zijn. Achlya wordt algemeen gevonden op wildvang regenboogvissen die zijn beschadigd bij het vangproces. “Epizootic Ulcerative Syndrome” of “rode vlekken ziekte” is geïdentificeerd bij regenboogvissen van een aantal riviersystemen in de Northern Territory. Deze ziekte is vaak dodelijk voor jonge vis.

Worminfecties

Naast de gebruikelijke, algemene ziekteverwekkers, zoals externe parasieten, bacteriën, schimmels, etc., kunnen regenboogvissen ook gastheer zijn voor interne besmettingen van parasieten. Een groep parasieten bij regenboogvissen die problemen kan veroorzaken is wormen. Wormen omvatten onschadelijke vrij levende typen, ronde wormen, lintwormen en trematoden. Regenboogvissen met interne wormen kunnen er helemaal gezond uitzien en geen symptomen vertonen van besmetting. Ingewandsparasieten kunnen gemakkelijk worden verwijderd met verschillende medicinale behandelingen. Andere hebben echter larvestadia die leven in lymfevaten en bloedvaten, en deze zijn moeilijk te behandelen zonder gevaarlijke bijverschijnselen. De meeste wormen vormen geen groot gezondheidsrisico voor regenboogvissen omdat ze vaak een gecompliceerde levenscyclus hebben waarin de vissen als een enkele van mogelijke meerdere tussengastheren dienen.

Picornavirus

Blauwe regenboogvissen (Melanotaenia lacustris) die ronddraaiende symptomen vertoonden en duidelijke problemen met het centrale zenuwstelsel hadden, werden door een kweker aangeboden voor diagnose. Alle tests waren negatief voor bacteriële en parasitaire ziekteverwekkers. Elektronenmicroscopie onthulde echter talrijke deeltjes picornavirus in de hersenen. Pogingen om de virussen te kweken in een celcultuur waren niet succesvol. Er zijn sindsdien geen vergelijkbare gevallen gemeld.

Picornavirussen zijn incidenteel waargenomen in verschillende zoetwatervissen. De betekenis van hun aanwezigheid is onbekend. Een vergelijkbaar virus is gevonden in yabbies in West-Australië met geassocieerde sterftes, maar de omstandigheden waaronder deze ziekte uitbreekt, zijn niet duidelijk.

Bron: Home of the Rainbowfish
Auteur: Adrian R. Tappin
Vertaling: Eric van de Meerakker