Lepomis gibbosus – Zonnebaars
De wetenschappelijke naam van de zonnebaars is Lepomis gibbosus. Deze soort werd voor het eerst beschreven door Carl Linnaeus in het jaar 1758.
De zonnebaars behoort tot de familie Centrarchidae, die ook bekend staat als de zonnebaarzen. De geslachtsnaam Lepomis is afgeleid van het Griekse woord “lepis”, wat “schaal” betekent, en “poma”, wat “deksel” of “bedekking” betekent. Dit verwijst naar de schubben en de kieuwdeksels van de vissen in dit geslacht. De soortnaam “gibbosus” komt van het Latijnse woord “gibbosus”, wat “gebogen” of “uitpuilend” betekent. Dit verwijst naar de karakteristieke, bolle lichaamsvorm van de zonnebaars.
Synoniemen
De zonnebaars heeft verschillende synoniemen:
- Eupomotis gibbosus
- Lepomus gibbosus
- Perca gibbosa
- Pomotis vulgaris
Beschrijving van de Zonnebaars
Algemene Uiterlijk
De zonnebaars heeft een hooggebouwd, zijdelings afgeplat lichaam dat typisch is voor de baarsachtige vissen. Deze vis kan een lengte bereiken van tot 20 centimeter in Nederland, hoewel exemplaren in hun natuurlijke habitat in Noord-Amerika soms groter worden, tot ongeveer 25 centimeter.
Kleur en Patronen
- Kop en Flank: De kleur van de kop en de flank varieert van blauwgroen tot bruin, met een ondergrond die vaak versierd is met donkere dwarsbanden. Op de kop zijn er vaak blauwe vlekken zichtbaar, wat bijdraagt aan de vis zijn aantrekkelijke uiterlijk.
- Vinnen: De vinnen zijn meestal felgekleurd, met de rugvin die uit twee delen bestaat. Het voorste deel is lager dan het achterste deel. De buikvinnen vinnen zijn vaak donker bij mannetjes en geel bij vrouwtjes.
Specifieke Markeringen
Een kenmerkende markering is de zwarte vlek aan de achterrand van het kieuwdeksel, die helpt bij de identificatie van deze soort.
Verschillen tussen Mannetjes en Vrouwtjes
Tijdens het broedseizoen zijn mannelijke zonnebaarzen vaak helderder van kleur, met een meer uitgesproken roodachtige vlek op het kieuwdeksel en een intensere kleur op de vinnen. Ze zijn ook meestal iets groter dan de vrouwtjes. Vrouwtjes zijn over het algemeen minder fel gekleurd en hebben een kleinere en minder opvallende rode vlek op het kieuwdeksel. Hun lichaam is vaak iets ronder en minder gespierd dan dat van de mannetjes.
Gedragsverschillen
Mannetjes zijn territoriaal en vertonen vaak agressief gedrag tijdens het broedseizoen, waarbij ze hun nest verdedigen tegen andere vissen. Ze maken een kuil in de bodem waar ze de eieren leggen en deze bewaken. Vrouwtjes zijn minder agressief en zijn meer gericht op het leggen van eieren in de nestkuilen die door de mannetjes zijn gemaakt.
Juvenielen versus Volwassen Exemplaren
Jonge Zonnebaarzen zijn vaak scholend en vertonen een kettingachtig patroon van donkere strepen op hun lichaam. Ze zijn minder fel gekleurd dan volwassen exemplaren en hebben een meer onopvallend uiterlijk. Volwassen Zonnebaarzen zijn helderder gekleurd en hebben een meer uitgesproken patroon, wat hen helpt om zich te onderscheiden van andere soorten.
Gedrag en Temperament
De zonnebaars is over het algemeen een actieve en nieuwsgierige vis. Ze zijn niet bijzonder schuw en kunnen vaak worden gezien zwemmend in de open wateren van hun habitat.
Jonge zonnebaarzen leven vaak in scholen, terwijl volwassen exemplaren meer solitair of in paren leven, vooral tijdens het broedseizoen. Hoewel ze niet als bijzonder agressief worden beschouwd, kunnen mannelijke zonnebaarzen territoriaal zijn, vooral tijdens de voortplanting.
Habitat
Zonnebaarzen zijn geen bodembewoners; ze zwemmen meestal in de middenlagen van het water en geven de voorkeur aan ondiepe, vegetatierijke gebieden.
Levensverwachting
In het wild kan de levensverwachting van de zonnebaars variëren, maar ze kunnen doorgaans tot 5-6 jaar oud worden. In een goed onderhouden aquarium, met optimale omstandigheden, kunnen ze zelfs tot 10 jaar of ouder worden.
Biotoop
Natuurlijke Verspreiding
De zonnebaars komt van nature voor in Noord-Amerika, met een verspreiding die zich uitstrekt van Canada, de Verenigde Staten tot Florida. In deze landen zijn ze voornamelijk te vinden in de oostelijke delen, waar ze zich hebben aangepast aan verschillende zoetwateromgevingen.
Leefomgeving
Zonnebaarzen zijn zoetwatervissen die zowel in meren als rivieren leven. Ze zijn te vinden in een verscheidenheid aan waterlichamen, waaronder vennen, poelen, rivieren zoals de Ohio, Mississippi en hun zijrivieren, kanalen en plassen
Habitat Kenmerken
De natuurlijke habitat van de zonnebaars is gekenmerkt door ondiepe, plantenrijke wateren met een zandige of kiezelachtige bodem, wat hen helpt bij het maken van hun nestkuilen. De randen van het water zijn vaak begroeid met waterplanten en struiken, wat schuilplaatsen biedt voor zowel de zonnebaars als hun prooien. Er is meestal veel onderwaterbegroeiing aanwezig, wat bijdraagt aan de biodiversiteit en voedselvoorziening in hun leefgebied.
De bodem van hun natuurlijke habitat bestaat vaak uit zand of grind, wat ideaal is voor het maken van nestkuilen. Deze kuilen worden door de mannelijke zonnebaarsen gegraven om hun eieren in af te zetten.
Natuurlijke Vijanden en Voedselketen
Zonnebaarzen hebben verschillende natuurlijke vijanden, waaronder grotere vissen, vogels en andere roofdieren die zich voeden met jonge of volwassen zonnebaarzen. Ze zijn echter ook zelf jagers en voeden zich met een verscheidenheid aan prooien, zoals insecten, kreeftachtigen, wormen en vissenlarven.
Klimaat en Seizoensgebondenheid
Zonnebaarzen leven in een gematigd klimaat, waar seizoensgebonden veranderingen invloed hebben op hun gedrag en voortplanting. In hun natuurlijke habitat zijn er perioden van overstromingen in de lente, wat de voortplanting bevordert door het creëren van ondiepe gebieden waar de eieren kunnen worden afgezet. Droogtes in de zomer, wat kan leiden tot een afname van de waterstanden in hun leefgebieden.
Deze seizoensgebonden veranderingen zijn cruciaal voor hun voortplanting en het beschikbaar zijn van voedsel, wat hen helpt om zich aan te passen aan de variaties in hun omgeving.
Invasieve Exoot – De Zonnebaars
De Zonnebaars is een zoetwatervis die oorspronkelijk uit Noord-Amerika komt, maar sinds het begin van de 20e eeuw in Europa is geïntroduceerd. Deze soort is inmiddels een invasieve exoot geworden in verschillende Europese landen, waaronder Nederland en België. De introductie van de Zonnebaars in deze gebieden heeft geleid tot aanzienlijke ecologische gevolgen.
Impact op de Lokale Flora en Fauna
De zonnebaars staat bekend om zijn agressieve jachtgedrag en kan een aanzienlijke impact hebben op de lokale fauna. Ze voeden zich met een breed scala aan prooien, waaronder insecten, amfibieën (zoals kikkers en salamanders) en vissenlarven en eieren van inheemse vissoorten.
Door deze predatie kan de zonnebaars de populaties van inheemse soorten ernstig verminderen, wat leidt tot een afname van de biodiversiteit. Dit is vooral problematisch in ondiepe, plantenrijke wateren zoals vennen en poelen, waar de zonnebaars hoge dichtheden kan bereiken.
Verstoringen in de voedselketen
De aanwezigheid van zonnebaars kan ook leiden tot verstoringen in de lokale voedselketen. Door hun predatie op larven en eieren van inheemse soorten, kunnen ze de voortplanting van deze soorten belemmeren. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de vispopulaties, maar ook voor andere dieren die afhankelijk zijn van deze vissen als voedselbron.
Concurrentie met Inheemse Soorten
Zonnebaarzen zijn ook concurrenten voor inheemse vissoorten. Hun agressieve gedrag en hoge voortplantingssnelheid kunnen leiden tot een afname van de inheemse vispopulaties, wat de ecologische balans in hun leefgebied verstoort. Dit kan resulteren in een afname van de diversiteit van de lokale fauna, wat op zijn beurt invloed heeft op de flora, aangezien de afname van bepaalde diersoorten ook de plantengroei kan beïnvloeden.
Beheer en Bestrijding
De zonnebaars staat sinds augustus 2019 op de Europese lijst van invasieve soorten, wat betekent dat het verboden is om deze soort te verhandelen, te houden of uit te zetten binnen de EU. In Nederland en België zijn er pogingen gedaan om de populaties van zonnebaars te beheersen, maar deze zijn vaak ineffectief vanwege de snelle voortplanting van de soort. Er wordt soms gebruik gemaakt van natuurlijke vijanden, zoals snoeken, om de populatie op een laag niveau te houden, maar dit is niet altijd succesvol.
De Zonnebaars is een invasieve exoot die aanzienlijke ecologische schade kan aanrichten in de gebieden waar hij is geïntroduceerd. Door zijn predatie op inheemse soorten en de concurrentie die hij biedt, kan de zonnebaars de biodiversiteit en de ecologische balans in zijn leefgebied verstoren. Het is van cruciaal belang dat er effectieve beheersmaatregelen worden genomen om de impact van deze soort op de lokale flora en fauna te minimaliseren.
Dieet
In hun natuurlijke habitat is de zonnebaars een opportunistische eter. Hun dieet bestaat voornamelijk uit:
- Insecten: zoals muggenlarven, waterkevers en andere ongewervelde dieren.
- Kreeftachtigen: zoals garnalen en krabben.
- Wormen: waaronder bloedwormen en andere bodemorganismen.
- Vissenlarven: ze voeden zich ook met de larven en eieren van andere vissoorten.
- Amfibieën: zoals kikkers en salamanders, vooral hun larven.
De zonnebaars gebruikt zijn scherpe ogen en snelle reflexen om prooien te vangen, vaak door ze met een snelle beweging te grijpen.
Dieet in de vijver
Wanneer je zonnebaarzen in een vijver houdt, is het belangrijk om hun dieet aan te passen aan hun natuurlijke eetgewoonten. Hier zijn enkele geschikte voedingsmiddelen:
- Hoofdvoeding: Een goed uitgebalanceerd visvoer dat speciaal is ontwikkeld voor baarsachtige vissen. Dit kan zowel droogvoer als pellets zijn.
- Levend voer: Je kunt ook levende prooien aanbieden, zoals muggenlarven, watervlooien, artemia maar ook diepgevroren muggenlarven of garnalen.
- Groenten: Af en toe kunnen kleine stukjes groenten zoals courgette of spinazie worden aangeboden, hoewel dit niet hun primaire voedselbron is.
Het is belangrijk om de voeding gevarieerd te houden om ervoor te zorgen dat de vissen alle benodigde voedingsstoffen binnenkrijgen.
De Vijver voor de Zonnebaars
Om zonnebaars succesvol te houden, is een vijver van minimaal 500 liter aan te raden. Dit biedt voldoende ruimte voor de vissen om te zwemmen en zich te verstoppen, en het helpt om een stabiele waterkwaliteit te behouden.
De inrichting van de vijver moet zorgvuldig worden overwogen om een geschikte leefomgeving voor de zonnebaars te creëren:
- Planten: Het is belangrijk om de vijver te voorzien van onderwaterplanten zoals eendenkroos, waterpest en elodea. Deze planten bieden schuilplaatsen en helpen bij het handhaven van de waterkwaliteit door zuurstof te produceren en voedingsstoffen te absorberen.
- Rotsen en Schuilplaatsen: Het toevoegen van stenen en schuilplaatsen zoals dakpannen of houten structuren kan de vijver aantrekkelijker maken voor de zonnebaars, vooral tijdens het broedseizoen wanneer mannelijke vissen hun territorium willen afbakenen.
Substraat
Voor de bodem van de vijver is een mengsel van zand en grind het meest geschikt. Dit biedt een goede basis voor het maken van nestkuilen, wat essentieel is voor de voortplanting van de zonnebaars. Een laag van ongeveer 5-10 cm is ideaal, zodat de vissen hun kuilen kunnen graven zonder dat het substraat te diep is.
Waterwaarden
De beste waterwaarden voor de zonnebaars in de vijver zijn een pH tussen de 6,5 en 8,0. De temperatuur mag liggen tussen de 18°C en 24°C en een hardheid tussen de 5 en 20 dGH.
Deze waarden helpen om een gezonde omgeving te creëren waarin de zonnebaars kan gedijen.
Compatibiliteit met Andere Bewoners
Zonnebaarzen kunnen goed worden samengehouden met andere vissoorten die vergelijkbare leefomstandigheden vereisen. Geschikte medebewoners zijn onder andere de Goudwinde, Zilverwinde en Ruisvoorn.
Deze soorten zijn over het algemeen vredelievend en kunnen goed samenleven met zonnebaars, zolang er voldoende ruimte en schuilplaatsen zijn.
Kweek van de Zonnebaars
De zonnebaars heeft een fascinerend voortplantingsproces dat sterk afhankelijk is van de seizoenen en de wateromstandigheden. De voortplanting vindt meestal plaats in de lente en vroege zomer, wanneer de watertemperaturen beginnen te stijgen tot ongeveer 18°C tot 24°C. Dit is de ideale temperatuur voor hun voortplanting.
Nestgedrag
- Territoriaal Gedrag: Tijdens het broedseizoen worden mannelijke zonnebaarzen zeer territoriaal. Ze kiezen een geschikte plek in ondiep water, vaak in de buurt van waterplanten of onderwaterstructuren, om hun nest te bouwen. Dit nest is een kuil die ze graven in de bodem, meestal van zand of grind, met een diameter van ongeveer 30 tot 50 cm.
- Nestbouw: De mannelijke zonnebaars begint met het graven van de kuil door zand en grind opzij te duwen. Dit proces kan enige tijd duren en is een belangrijk onderdeel van hun broedgedrag. De mannelijke vis zorgt ervoor dat het nest schoon en vrij van vuil is, zodat de eieren goed kunnen worden afgezet.
Paarvorming
- Paarvorming: Zodra het nest is voorbereid, begint het mannetje met het aantrekken van een vrouwtje. Dit gebeurt vaak door middel van uitgebreid pronken en het vertonen van zijn heldere kleuren, vooral de felgekleurde vinnen en de rode vlek op het kieuwdeksel. Het vrouwtje wordt aangetrokken door de aantrekkelijkheid van het mannetje en zijn nest.
- Paring: Tijdens de paring zwemmen het mannetje en het vrouwtje in een cirkel boven het nest. Ze bewegen zich in een golvende beweging, waarbij het vrouwtje haar eieren in het nest afzet terwijl het mannetje tegelijkertijd sperma vrijlaat om de eieren te bevruchten. Dit gebeurt meestal in een korte, intense periode.
Eieren en Broedzorg
- Eierafzetting: Een vrouwtje kan tot 500 tot 1000 eieren in één keer afzetten, afhankelijk van haar grootte en gezondheid. De eieren zijn klein, rond en hebben een gelige kleur. Ze worden in de kuil geplaatst, waar het mannetje ze beschermt tegen predatoren.
- Broedzorg: Na de eierafzetting blijft het mannetje in de buurt van het nest om de eieren te bewaken. Hij is verantwoordelijk voor het beschermen van de eieren tegen andere vissen en roofdieren, zoals vogels en grotere vissen. Het mannetje zal ook de eieren ventileren door met zijn vinnen te wapperen, wat helpt om de zuurstofvoorziening te verbeteren.
Uitkomst van de Eieren
- Uitkomen: De eieren komen meestal na 3 tot 7 dagen uit, afhankelijk van de watertemperatuur. Zodra de larven uitkomen, zijn ze zeer klein en afhankelijk van de dooierzak voor hun voeding in de eerste dagen. Na een paar dagen beginnen ze te zwemmen en zoeken ze naar voedsel in het water.
- Jongen: De jonge zonnebaarzen zijn kwetsbaar en worden vaak gegeten door grotere vissen en andere roofdieren. Het mannetje blijft in de buurt van de jongen om hen te beschermen totdat ze groot genoeg zijn om zelfstandig te overleven.
Conclusie
De zonnebaars (Lepomis gibbosus) is een aantrekkelijke en kleurrijke vis die geschikt kan zijn voor zowel beginners als ervaren aquariumhouders, mits de juiste omstandigheden worden gecreëerd. Ze zijn relatief gemakkelijk te houden, maar vereisen een goed ingerichte vijver met voldoende ruimte, schuilplaatsen en een geschikte waterkwaliteit. Het is belangrijk om hun invasieve aard in gedachten te houden en ervoor te zorgen dat ze niet in het wild worden vrijgelaten.
Tijdens het houden van zonnebaars kan hun territoriale gedrag en de behoefte aan een geschikte broedomgeving opvallen. Hun levendige kleuren en actieve gedrag maken ze tot een interessante soort om te observeren. Met de juiste zorg en aandacht kunnen ze een waardevolle aanvulling zijn op een vijver of aquarium, maar het is cruciaal om hun impact op de lokale flora en fauna te overwegen.
In Europa is het verhandelen van deze soort inmiddels verboden!
Video
Auteur
John de Lange
Copyright foto’s
