Actieve kool voor het aquarium

Actieve kool, wie kent dat zwarte spul niet? Je kunt er zo mooi zwarte Pieten mee schminken. Maar hier gaan we eens kijken wat actieve kool nu eigenlijk is en wat kool eigenlijk in ons aquarium doet.

Kool en watten. Nou, dat was het filtermateriaal wat ik voor mijn eerste aquariumpje toepaste. Zo’n klein plastic binnenfilterje. Luchtpompje erop en draaien met die handel. Nu nog steeds kun je nog vaak kool in een filter tegenkomen. Of dat nu in een zeewater aquarium of in een zoetwater aquarium is.

Verschil tussen Houtskool en Actieve Kool

Maar wat is eigenlijk kool en wat is er dan eigenlijk anders aan actieve kool?

Eerst maar eens beginnen met gewone Kool. Nou dat is dus dat spul wat uit de kolenmijnen komt. Dus eigenlijk plantenresten die onder druk samengeperst duizenden jaren in de grond hebben gezeten. En die kool wordt dan door mijnwerkers met van die lampjes op hun hoofd naar boven gehaald. Mmmm, ja, dan heb je te doen met steenkool. Maar kool kan ook gemaakt worden van hout (verbrand hout vormt immers ook kool) . Ja zelfs van kokosnootschalen wordt kool gemaakt om te filtreren. Kool hoeft dus niet altijd steenkool te zijn.

Kan dit kool dan direct als filter gebruikt worden? Ja dat kan, maar het heeft dan nog niet de gewenste eigenschappen. Om goed te werken moet de kool eerst geactiveerd worden. Dit activeren gebeurd in een speciaal procedé. Hierbij wordt de kool in een vat gestopt en daar wordt onder hoge druk en temperatuur stoom ingeblazen. Alle zuurstof wordt door de stoom verdrongen en we krijgen een zuurstofloze zeer hete atmosfeer. Door dit proces krijgt het koolstof vele kleine poriën en openingen. Het krijgt een open structuur. En wanneer het deze open structuur heeft dan spreken we pas van actieve kool. Deze kool heeft door de behandeling een gigantisch groot oppervlak met speciale eigenschappen die we soms mooi kunnen gebruiken en soms ook weer net niet!

Wat doet die actieve kool met zijn gigantische oppervlak nu in ons aquarium? Nou door die actieve kool halen we verschillende stoffen uit het water en dat gebeurd op drie verschillende manieren:

• Absorptie
• Adsorptie
• Biologische werking

Absorptie

Verontreinigingen in het water worden met de waterstroom mee de openingen en poriën in het kool ingedrongen. En komen hier in deze zeer kleine poriën vast te zitten. De kool werkt zo dus als een zeer fijn mechanisch filter. Daarom is het belangrijk om voor de kool eerst over fijne watten te filteren anders slibt de kool te snel dicht!

Adsorptie

Adsorptie werkt sterker bij actieve kool dan de absorptie. Maar wat is adsorptie dan? Veel stoffen zijn polair. Dat wil zeggen dat deze stoffen net als een magneet een kant hebben die positief geladen is en een kant die negatief geladen is. Ook actieve kool is polair. Komt nu een molecuul voorbij dat ook polaire eigenschappen heeft dan trekt de kool het molecuul aan en dit blijft het zo op het oppervlak van de kool vastzitten. En omdat actieve kool zo’n groot oppervlak heeft kunnen er dus op deze manier behoorlijk wat moleculen gebonden worden! En net deze eigenschap dat het alleen polaire stoffen bindt maakt kool zo bijzonder!

Biologische werking

Als de kool wat langer zit zullen ook de bacteriën de kool gaan gebruiken om zich te vestigen. Met al die kleine openingen (voor zover ze er natuurlijk in passen) vinden ze immers al gauw een goede plaats en doordat zich al vele moleculen aan het kool gebonden hebben krijgen ze ook nog een gespreid bedje met voldoende voedsel om hun heen. Tja, en die bacteriën halen ook weer stoffen uit het water en zo krijgt kool een biologische werking als het langer in het filter blijft.

Dan komt nu de vraag, wat haalt actieve kool eigenlijk uit het water? Nou zoals we al konden lezen haalt het vooral polaire moleculen uit het water. Ja mooi, dan weten we nog wat! Dus dan maar een lijstje van wat actieve kool wel en niet uit het water kan halen

Combinatie actieve kool en turf of medicijnen

Zo en dan worden meteen ook weer een aantal zaken duidelijker. In zoetwater zien we wel eens de combinatie turf met kool. De bedoeling is dan dat de turf het water aanzuurt en de kool de gele kleur dan wegfiltert. We zien dat de kool ook meteen een groot deel van de organische zuren eruit haalt. Turf heeft een antibiotische werking en geeft hormoonstoffen af. Kool haalt ze even zo vrolijk eruit.

Het zal duidelijk wezen. Turf en kool gelijktijdig gebruiken gaat niet echt goed samen en is dus niet bepaald de beste oplossing. Als we aan een plantenbak gechelatiseerde sporenelementen (en dat zijn de meeste) of medicijnen toevoegen dan worden die ook door het kool eruit gefilterd. Dus als we bijvoorbeeld medicijnen toedienen dan dient eerst het kool verwijderd te worden. Anders helpt het medicijn bijna niks. Als we een medicijn hebben toegediend dan kunnen we nadat het zijn werk heeft gedaan natuurlijk wel mooi de resten van het nog aanwezige medicijn verwijderen door over kool te filteren. In een zeewateraquarium kunnen we elementen als Boor, Jood, Calcium, Magnesium e.d. gewoon toe blijven dienen als we over kool filteren. Die worden door het actieve kool niet verwijderd. Ook ammoniak, nitriet en nitraat worden niet verwijderd. Tenminste niet door absorptie en adsorptie. Als we kool laten zitten gaat het als biologisch filtermateriaal werken en dan wordt natuurlijk wel ammoniak via nitriet naar nitraat omgezet door de bacteriën die op het actieve kool substraat leven.

Waar in het filter actieve kool plaatsen

Dan is de vraag nog even waar plaatsen we de actieve kool in het filter? We lazen al dat we moeten voorkomen dat het snel dichtslibt, dus eerst met fijne watten voorfilteren. Dan is het verder zo dat actieve kool het beste werkt als het aan lucht is blootgesteld. (Luchtmaskers werken vaak met actieve kool!) Maar ja! We hebben toch een waterfilter in onze aquaria en geen luchtfilter!! Dat klopt. Maar als we een nat/droog filter hebben zoals bij sommige zeewateraquaria wel voorkomt dan kunnen we dus de actieve kool het beste in het droge compartiment stoppen.

En natuurlijk kan actieve kool niet een eiwitafschuimer vervangen bij een zeewater aquarium!! Wanneer er ozon aan het water wordt toegevoegd of de eiwitafschuimer met ozon wordt belucht dan is het aan te raden het water over actieve kool te filteren voor het water weer terug in de sump of het aquarium komt. Zo worden de overblijvende ozon deeltjes verwijderd.

Hoeveelheid en duurzaamheid actieve kool

Hoeveel actieve kool moeten we gebruiken en hoe lang gaat het mee?

• Te gebruiken hoeveelheid: 1 gram kool per liter water
• Niet teveel kool ineens toepassen bij gevoelige vissen. Max. zo’n 25% van de benodigde hoeveelheid ineens. Dan een paar dagen later weer 25% en zo langzaam opbouwen. Bij het in 1x gebruiken van de volle hoeveelheid kool krijg je schommelingen in de watersamenstelling die de wat gevoeliger vissoorten niet altijd even zeer op prijs stellen.
• Actieve kool neemt in het begin wat zuurstof op uit het water. Nog een reden om niet direkt alle kool direkt te gebruiken maar langzaam op te bouwen.
• De kool kun je zolang laten zitten tot het water weer wat geel begint te kleuren. De maximale opnamecapaciteit is dan bereikt. Dit kun je zien door een stukje wit plastic voor een deel heel lichtgeel te verven. Hou het stukje plastic in het aquarium en beweeg het naar achteren. Kun je achterin op 40-50 cm geen kleurverschil meer zien dan is het water geel gekleurd en is de kool uitgewerkt.
• Bij het uitfilteren van medicijnen kun je het kool zo’n 12 uur in de bak laten zitten en dan weer verwijderen. In die periode zijn dan de medicijnen al wel geabsorbeerd. Het kool kun je dan droog bewaren tot de volgende keer.
• Goedkope actieve kool is vaak gebaseerd op kokosnoot als basismateriaal. Dit is wat minder poreus en zal dus minder adsorberen en eerder uitgewerkt zijn. Het beste is actieve kool gebaseerd op echte kool.
• Test de actieve kool als je eens een ander merk gebruikt eens op fosfaat. Wat kool in een pannetje, even koken, dagje laten staan en meet dan het fosfaatgehalte. Is dit hoger dan het water oorspronkelijk al was dan de kool niet gebruiken. Sommige actieve kool merken geven namelijk fosfaten af!! Dit komt als men de poriën van de actieve kool groter wil maken door de kool met zuur te behandelen (fosforzuur).
• Goedkopere merken actieve kool kunnen de pH licht verhogen.
• Je hoort wel eens verhalen van, als de kool is uitgewerkt dan moet je het in de oven leggen of de magnetron en dan werkt het weer. Helaas die verhalen kloppen maar voor een deel. Sommige gebonden organische stoffen vallen bij verhitten uit elkaar en daardoor komt wat capaciteit weer vrij. Maar de volle capaciteit van de kool krijg je er niet meer mee terug.

Zo er zit toch meer in actieve kool dan je zo op het eerste gezicht denkt. En de goedkopere soorten kunnen dus de nodige problemen geven met het afgeven van fosfaten (Er is dus niet zoiets als “de kool en de geit sparen”) Op zich kan actieve kool dus goed gebruikt worden in een zeewater en zoetwater aquarium. Of iemand het continue of tijdelijk gebruikt. Dat hangt weer van de omstandigheden af.