Er zijn talloze YouTube-video’s die benadrukken dat het essentieel is om het substraat van een aquarium minstens één keer per week “goed schoon te maken” en “goed te stofzuigen”. Wij raden dit NIET aan. Het “goed reinigen” van het substraat kan moeilijk zijn en is zeer tijdrovend. En het heeft GEEN positief effect op de gezondheid van een aquarium. In de meeste gevallen zal het inderdaad een licht negatief effect hebben op de gezondheid van een aquarium. In sommige gevallen kan dit resulteren in zieke en dode vissen.
Er wordt vaak op sociale media gereageerd in de trant van “Het houden van aquaria is gewoon te veel werk. Daarom verlaat ik de hobby“. Dit is gewoon heel jammer en onnodig. Deze hobby hoeft niet tijdrovend te zijn. Dit is de belangrijkste reden waarom we een goede reiniging met een aquariumstofzuiger niet aanbevelen. Het is gewoon teveel gedoe.
De andere reden waarom we het grondig reinigen van het substraat niet aanbevelen, is dat ongereinigd substraat in een goed beluchte, goed biogefilterde, volwassen aquarium een licht positief effect op het aquarium zal hebben, vooral als men planten heeft.
De picknick-analogie
Om te begrijpen waarom een grondige reiniging daadwerkelijk schadelijk kan zijn voor een aquarium, kan een analogie worden getrokken door gebruik te maken van een menselijke picknick. Stel je eens een picknicktafel voor, vol met dingen als eiersalade en aardappelsalade op basis van mayonaise. Laten we ons twee scenario’s voorstellen: een scenario waarin de picknicktafel buiten in de wildernis staat en een ander scenario waarbij de tafel in een zeer schone, veilige, steriele kas staat. In beide scenario’s laten we de tafels een week met rust.
De tafel die in de wildernis wordt achtergelaten, zal de aandacht trekken van allerlei soorten aaseters: wasberen, eekhoorns, kraaien, wilde katten, coyotes, vliegen, mieren, enz. Ze zullen van kilometers ver komen. En ze zullen het voedsel snel opeten. Aan het eind van de week zal er weinig meer over zijn.
De tafel in de beveiligde steriele kas zal “rijpen” en behoorlijk slecht gaan ruiken. Als je al na een dag iets van het voedsel zou eten, zou je last krijgen van een aantal stressvolle gevolgen, zoals braken en darmklachten.
Laten we nu eens kijken naar twee aquaria met grindsubstraten. Het ene aquarium is een volwassen aquarium dat is geënt met bijvoorbeeld vijvermodder of plantenwortels. De andere is een ongerept aquarium dat wekelijks bijna religieus grondig wordt gestofzuigd. Laten we nu in beide aquaria wat voer toevoegen dat om wat voor reden dan ook niet gegeten wordt en op en in het substraat begint te ontbinden. Als alternatief stel je voor dat een vis in een verre hoek is gestorven en begint te ontbinden.
In het eerste scenario van het volwassen aquarium zullen er honderden en mogelijk duizenden kleine organismen naar het voedsel worden getrokken of dode vissen zoals haaien naar bloed. Deze organismen omvatten metazoën zoals afvalwormen en protozoën zoals amoeben. Deze organismen zullen het overtollige voedsel snel opeten en daarbij een onschadelijk bruin “vlokje” vormen.
In het tweede scenario zullen alleen heterotrofe bacteriën op het voedsel of de dode vissen groeien. Deze heterotrofe bacteriën zullen een zogenaamde “hypoxische” of zuurstofarme toestand veroorzaken in het niet opgegeten voedsel of de dode vissen. De bacteriën die onder hypoxische omstandigheden groeien, produceren vaak ‘vuile’ organische verbindingen, waarvan sommige een vis een klein beetje stress kunnen bezorgen. Deze verbindingen ruiken doorgaans “slecht” of “naar rioolwater”.
Bovendien omvatten deze “heterotrofe bacteriën” bacteriën zoals Aeromonas en Columnaris, die snel pathogene (ziekmakende) niveaus in de waterkolom kunnen bereiken. Vissen krijgen zeer snel vinrot, epistylis, tetrahymena en/of mondrot als deze bacteriën het pathogene niveau overschrijden.
Mijn punt is nu dat als je het substraat één keer per week diep stofzuigt, je het natuurlijke ‘levensweb’ in een aquarium verprutst en MOGELIJK je vissen enigszins gestrest maakt of zelfs een ziekte-uitbraak in de hand werkt. Grondig stofzuigen is dus NIET iets dat ik aanbeveel.
Het extreme geval
Op elke observatie zal er altijd een uitzondering zijn. Met gemak beschikt 80% van de aquaria in de hobby over voldoende biofiltratie, zodat ze niet in de positie kunnen komen dat ze uit evenwicht raken door overvoeding of een dode vis. Dit geldt ook als u het substraat wekelijks stofzuigt. Maar als men een slechte biofiltratie heeft, kan men problemen krijgen met overvoer of een dode vis als men het substraat te veel reinigt.
Een ander extreem geval is dat een hele reeks omstandigheden in een zwaar bezet aquarium kan resulteren in zogenaamde “hypoxische omstandigheden” in het substraat. Dit vergt een iets andere benadering van onderhoud. Dit wordt behandeld in het volgende artikel:
18.5. Onderhoud bij zware bezetting
Verdere gegevens
In de volgende links gaan we dieper in op alle aspecten van onderhoud:
18.1. Aquarium water verversen
18.2. Druppel waterverversing
18.4. Het filter reinigen
Startpagina Aquariumscience
Bron: Aquariumscience.org – David Bogert
